KNMvD standpunt vuurwerk

Aanleiding

Elk jaar staan de media weer vol met de gevolgen van vuurwerkgebruik tijdens de jaarwisseling. Er wordt gerapporteerd over de schade bij zowel mens als natuur. Ook voor dieren heeft het afsteken van vuurwerk grote consequenties. Zowel gehouden dieren als wilde dieren ervaren extreme stress door de harde geluiden, wat in sommige gevallen leidt tot paniek, verwondingen of zelfs sterfte. [1 – 4]  Dierenartsen zien veel problemen gerelateerd aan vuurwerkangst bij dieren rondom de jaarwisseling. Het  maatschappelijke en politieke draagvlak voor een vuurwerkverbod groeit, mede door de toenemende bewustwording van de risico’s en nadelige gevolgen.

Feiten en cijfers

De impact van vuurwerk op huisdieren is aanzienlijk. Stichting Amivedi, die zich inzet voor vermiste dieren, meldde tijdens de afgelopen nieuwjaarsperiode 950 vermiste dieren—tweemaal zoveel als normaal. [5] De harde, onverwachte knallen van vuurwerk veroorzaken hevige stress en kunnen zelfs trauma’s bij dieren veroorzaken. Dit heeft zowel mentale als fysieke gevolgen. [1, 2, 4] Eigenaren geven aan dat hun dieren vaak nog dagen tot weken na de jaarwisseling last hebben van angst en onrust. Dit komt niet alleen door het geluid, maar ook door de visuele en geurprikkels van vuurwerk. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat zo’n 69,5% van de huisdieren verminderd welzijn vertonen door vuurwerkangst. [1]  Dierenartsen zien een toename van problemen bij honden en katten rond de jaarwisseling, variërend van angstige dieren tot dieren in shock. [4]

Paarden bijvoorbeeld, zijn van nature vluchtdieren en daardoor bijzonder gevoelig voor harde geluiden. Uit onderzoek in Nieuw-Zeeland bleek dat eigenaren bij hun paarden ernstige stressreacties door vuurwerk rapporteerden, met soms fysieke gevolgen zoals verwondingen door paniekvluchten en het doorbreken van hekken. [2]

Ook wilde dieren worden zwaar getroffen door vuurwerk. Tijdens de jaarwisseling werden via radarstudies extreme verstoringen in vogelmigratiepatronen waargenomen, tot wel duizend keer meer bewegingen dan normaal. Dieren reageren instinctief op harde knallen alsof er een roofdier in de buurt is, wat hun natuurlijke overlevingsmechanismen verstoort. [6]

Hoewel er interventies mogelijk zijn om de impact van vuurwerk te verminderen, zijn deze slechts beperkt effectief. [1,2] Het weghalen van dieren uit vuurwerkgebieden is vaak de beste optie, maar in de praktijk niet altijd uitvoerbaar. Vooral voor paarden en landbouwhuisdieren wordt dit praktisch moeilijk. Bij honden en katten bleek slechts 30% van de toegepaste interventies effectief. Ook medicatie geeft wisselende resultaten. [1]

Het afsteken van vuurwerk zorgt voor aanzienlijke milieuvervuiling, met name door de uitstoot van fijnstof. Jaarlijks wordt de fijnstofconcentratie gemeten; in stedelijke gebieden lag deze tussen 1994 en 2020 gemiddeld rond de 532 µg/m³ tijdens de jaarwisseling. Door de toename van consumentenvuurwerk in de afgelopen jaren, in combinatie met een daling van de uitstoot door verkeer en industrie, was het aandeel van vuurwerk in de totale fijnstofemissie in 2020 bijna 7%. [7]

Fijnstof heeft schadelijke effecten op zowel de menselijke als dierlijke gezondheid. Vuurwerk bevat verschillende chemicaliën, waaronder zware metalen zoals barium, koper, aluminium en lithium. Deze stoffen kunnen leiden tot respiratoire en cardiovasculaire aandoeningen en hebben carcinogene eigenschappen. [8]

Wettelijke en ethische aspecten

De Wet dieren, artikel 2.1, lid 1, stelt dat het verboden is om zonder redelijk doel, of met overschrijding van wat noodzakelijk is voor dat doel, een dier pijn of letsel toe te brengen of het welzijn en de gezondheid van een dier te schaden. Gelet op de impact op dierenwelzijn, is de vraag gerechtvaardigd of het plezier dat vuurwerk voor mensen brengt opweegt tegen het ernstige leed dat het bij dieren veroorzaakt. Binnen de kaders van de Wet dieren is de vraag of het gebruik van vuurwerk, zeker in de huidige vorm, niet in strijd is met de wettelijke bescherming van dieren tegen onnodig lijden.

Vuurwerk wordt geclassificeerd op basis van zwaarte van F1 – F4. In Nederland zijn categorie F1 en F2 toegestaan voor gebruik door consumenten. Ierland voert binnen Europa het strengste vuurwerk beleid, waarbij enkel F1 vuurwerk zoals sterretjes en knalerwten door consumenten afgestoken mag worden.

 KNMvD standpunt

Als dierenartsen vervullen wij een belangrijke rol in het bewaken van dierenwelzijn, diergezondheid, volksgezondheid en het milieu. Vanuit deze kernwaarden kijken wij naar de schadelijke gevolgen van vuurwerk op dieren. Onderzoek toont aan dat zowel gehouden als wilde dieren aanzienlijk kunnen lijden onder de gevolgen van vuurwerk. Het plezier dat mensen aan vuurwerk beleven, weegt volgens de KNMvD niet op tegen het leed dat daardoor veroorzaakt wordt bij dieren. Zeker niet, omdat interventiemogelijkheden beperkt zijn. Daarom pleit de KNMvD voor een landelijk verbod op vuurwerksoorten die ernstige gezondheids- en welzijnsschade bij dieren veroorzaken. Een algeheel verbod zou de meest effectieve oplossing zijn, maar zelfs een verbod op consumentenvuurwerk maakt al een groot verschil voor het welzijn en de gezondheid van dieren en geeft het eigenaren in elk geval meer mogelijkheden om dieren te ontzien. Zolang een verbod uitblijft, is het essentieel dat eigenaren goed geïnformeerd worden over de risico’s en ondersteund worden in het verminderen van stress bij hun dieren. 

Aanbevelingen

Om de schadelijke gevolgen van vuurwerk voor dieren te beperken, zijn de volgende maatregelen noodzakelijk:

• Een verbod
  De KNMvD pleit voor een totaalverbod op consumentenvuurwerk. Dit zou een grote stap zijn in het beschermen van zowel gehouden als wilde dieren. Dit vermindert de wijdverspreide blootstelling van dieren aan vuurwerk en maakt dat de overlast beter te controleren is.
• Stimuleren van alternatieven voor vuurwerk
  Het gebruik van diervriendelijke alternatieven, zoals droneshows of lasershows, moet actief worden onderzocht en gepromoot. Dit biedt een milieuvriendelijk en veilig alternatief dat geen geluidsoverlast of angstreacties bij dieren veroorzaakt.
• Geen (professioneel) vuurwerk bij natuurgebieden
  Als er sprake is van professioneel vuurwerk (zoals vuurwerkshows), dan is het van belang dat hiervoor geen vergunningen worden afgegeven in en rond kwetsbare natuurgebieden. Wilde dieren kunnen ernstig verstoord raken.
• Informeren van diereigenaren en samenleving
  Het is van belang dat diereneigenaren en het brede publiek beter worden geïnformeerd over de risico’s van vuurwerk voor dieren en over manieren om de stress en schade zoveel mogelijk te beperken.

Bronnen

1. R. van Herwijnen, et. al; Firework aversion in cats and dogs as reported by Dutch animal owners; Veterinary and Animal Science, Volume 26,2024; https://doi.org/10.1016/j.vas.2024.100402.
2. Gronqvist et. al. ;The Management of Horses during Fireworks in New Zealand. Animals (Basel); 2016 Mar 9;6(3):20. doi: 10.3390/ani6030020.
3. Vinícius Miguel Carrieri-Rocha, et. al.; Acoustic stress in domestic dogs (Canis familiaris) living around football stadiums, Journal of Veterinary Behavior, Volume 37, 2020; https://doi.org/10.1016/j.jveb.2020.04.002.
4. Anicura; Onderzoek: 61% Nederlandse huisdiereigenaren merkt dat hun dier last heeft van vuurwerk; https://www.anicura.nl/over-anicura/nieuws/persbericht-vuurwerk/#:~:text=Uit%20onderzoek%20van%20Dynata%20in,is%20tegen%20zo’n%20verbod.
5. Amivedi; Huisdieren en vuurwerk: cijfers van Amivedi https://www.amivedi.nl/nieuws/huisdieren-en-vuurwerk-cijfers-amivedi/
6. Hoekstra et. al; Fireworks disturbance across bird communities; Frontiers in Ecology and the Environment; Volume 22, 2024 UR – https://doi.org/10.1002/fee.2694
7. Compendium voor de Leefomgeving; Luchtverontreiniging tijdens de jaarwisseling, 1994-2022; https://www.clo.nl/indicatoren/nl057008-luchtverontreiniging-tijdens-de-jaarwisseling-1994-2022
8. Xinyuan et.al.; Review on physicochemical properties of pollutants released from fireworks: environmental and health effects and prevention. Environmental Reviews. 26. 133-155. 2017